PRAENESTE

PRAENESTE

urbs Latii una ex celeberrimis, in sinibus Aequorum, a Româ 24. mill. pass. versus Fucinum lacum. Memoratur Plauto, Ciceroni, pro Planc. c. 26. Varroni, Virgilio, Propertio, Horatio, Livio, Dionysio, Velleio, Val. Maximo, Straboni, Plinio, Statio, Iuvenali, Suetonio, Plutarcho, Appiano, Ptolemaeo, Floro, Solino, Itinerariis, Ervio Honorato, Martiano Capellae, Festo, Stephani Epitomatori, et aliis. Vocabulum eius declinatur in Genitivo ac Dativo tantum, ut Tergeste, Ateste, Soracte, Reate, Teate. Virg. Aen. l. 7. v. 682.

Quique altum Praeneste viri, quique arva Gabinae

Iunonis, gelidumque Anienem et roscida rivis

Hernica saxa colunt. ————

Horat. Carm. l. 3. Od. 4. v. 22.

———— Seu mihi frigidum

Praeneste, seu Tibur supinum,

Seu liquidae placuêre Baiae.

Statius, l. 4. Sylv. Carm. 4. v. 15.

Hos Praeneste sacrum, Nemus hos glaciale Dianae,

Algidus aut horrens, aut tuscula protegit umbra.

Et femininô genere, ut omnia oppidorum licet effari nomina. Virg. Aen. l. 8. v. 581.

Qualis eram, cum primam aciem Praeneste sub ipsâ

Stravi. ———— ———— ——

Iuvenalis, Satyr. 3. v. 190

Quis timet, aut timuit gelidâ Praeneste ruinam?

Propertius, l. 2. ol. 32. v. 3.

Nam quid Praenestis dubias, ô Cynthia, fortes,

Quid petis Aeaei moenia Telegoni?

Et quemadmodum Soracte, Hetruriae mons, et Reate, Sabinorum oppid. Graecis dicebantur Σώρακτος et Ρ᾿εατος, ita Praeneste etiam Dionysio, ac Straboni, et Plutarcho, et Appiano, Stephanoque Πραίνεςτος dicitur. apud Plautum, in Capteivies, Actu 4. sc. 2. v. 102, τὰν Πραενέςτην, corrupte pro Παρίνεςτον positum censet Cluverius. Oppidani passim Πραινεςτίνοι, corrupte apud Appianum Ε᾿μφυλ. α. Πραινέςτιοι. Dionysio, l. 5. sunt Πραινεςτηνοί. De nominis origine sic tradit Pompeius: Praeneste dicta est, quia is locus, quô condita est, montibus praestet. Sed hoc ille aliunde habuit. Servius ad supra scriptum locum Virgilii Aen. l. 7. Altum Praeneste, Cato dicit, quia is locus montibus praestet, Praeneste oppido nomne dedit. Sane mera grammatica, non historica, est originatio. sTephani epitomat or ita tradit: Πραίνεςτος, πόλις Ι᾿ταλίας, ἀπὸ Πραινέςτου, τοῦ Λατίνου, τοῦ Ο᾿δυςςέως καὶ Κίρκης ὑιοῦ. Martian. Capella, l. 6. Praeneste conditum ab Ulyssis nepote Praeneste; licet alii velint Caeculum conditorem. At illud antiquus in primis tradidit auctor Zenodotus Troezenius: quem Dionys. l. 2. testatur Umbricae gentis historiam scripsisse: quamquam Suidas etiam alium referat Zenodotum, Ephesium, natione Alexandrinum, qui Romae nescio quibus temporibus vixerit, Solin, c. 8. Praeneste conditum est, ut Zenodotus refert, a Praeneste, Latinifilio: aut, ut Praenestini sonant libri, a Caeculo. De hoc Caeculo ita canit Virg. Aen. l. 7. v. 678.

Nec Praenestinae fundator defuit urbis,

Vulcanô genitum pecora inter agrestia regem,

Inventumqe focis, omnis quem credidit aetas,

Caeculus ———— ————

Vide sis illic Servium. Apud Plut. in Parallelis, tertius memoratur urbis Praen estinae conditor: Τηλέγονος, inquit, Ο᾿δυςςέως καὶ Κίρκης, ἐπ᾿ ἀναζήτησιν τοῦ πατρὸς πεμφθεὶς, ἔμαθε πόλιν κτἰσαι, ἔνθα ἄν ἴδη γεωργοὺς ἐςτεφανωμένους, καὶ χορεύοντας. Γενόμενος δε κατά τινα τόπον τῆς Ι᾿ταλίας, καὶ θεασάμενος ἀγρόικους πρινίνοις κλάδοις ἐςτεφανωμένους, καὶ ὀρχήσει προσευκαιροῦντας, ἔκτισε πόλιν ἀπὸ τοῦ συτκυρήματος, Πρινιςτον ὀνομάσας, ἥν Ρ῾ωμαῖνοι παραγώγως Πραίνεςτον καλοῦσιν, ὠς ἰςτορεῖ Α᾿ριςτοκλῆς εν τρίτῳ Ι᾿ταλικῶν. Hinc Plin. l. 3. c. 5. Praenestini: urbe quondam Stephane dictâ. Ut innumeros passim alios, ita circa hanc etiam foedum nobis tradidit errorem Stephanus: cuius epitomator, Τίβυρες, inquit, πόλις Ι᾿ταλίας. Αὕτη Πολυςτεφανοςὠνομάζετο πρότερον. Hunc errorem STephanus ex Strabonehausisse videtur, oscitanter perlecto; Sic quippe ille habet, l. 5. Πραίνεςτος δ᾿ ἐςτὶν ὅπου τὸ τῆς Τύχης λερὸν ἐπίσημον χρηςτηριάζον. Α᾿μφότεραι δ᾿ αἱ πόλεις αὗται τῇ αὐτῇ προσιδρυμέναι τυτχάνουσιν ὀρεινῇ, διέχουσι δ᾿ ἀλλήλων ὅσονςταδίους ἑκατόν, τῆς δὲ Ρ῾ώμης Πραίνεςτος μὲν καὶ διπλάσιον, Τίβουρα δ᾿ ἔλαττον. Φασὶ δ᾿ Ε᾿λληίδας ἀμφοτέρας Πραίνεςτον γοῦν Πολυςτίφανον καλεῖθαι πρότερον. Ε᾿ρυμνὴ μὲν οὖν ἑκατέρα, πολὺ δ᾿ ἐρυμοτέρα Πραίνεςτος. Α῎κρον γαρ ἔχει τῆς μὲν πόλεως ὕπερθεν ὄρος ὑψηλὸν, ὄπισθεν δ᾿ ἀπὸ τῆς συνεχούσης ὀρεινῆς αὐχένι διεζευτμένον, ὑπεραίρον καὶ δυσὶ ςταδίοις τούτου πρὸς ὀρθίαν ἀνάβασιν. Πρὸς δὲ τῇ ἐρυμνότητι καὶ διώρυξι κρυπταῖς διατέτρηται πανταχςθεν, μέχρι τῶν πεδίων, ταῖς μὲν ὑδρίας χἁριν, ταῖς δε ἐξόδων λαθραίων, ῶν εν μιᾷ Μάριος πολιορκού μενος ἀπέθανε. Ταῖς μὲν οὖν ἄλλαις πόλεσι πλεῖςτον τὸ εὐερκὲς πρὸς ἀγαθοῦ τίθεται, Πραινεςτίνοις δὲ συμφορὰ γεγένηται διὰ τὰς Ρ᾿ωμαίων ςτάσεις, καταφεύγουσι γὰρ ἐκεῖσε οἱ νεωτερίσαντες, ἐκπολιορκηθέντων δὲ, πρὸς τῇ κακώσει τῆς πόλεως καὶ την χώραν ἀπαλλοτριουςθαι συμβαίνει τῆς αἰτίας μεταφερομένης ἐπὶ τοὺς ἀναιτίους. Tanta huius urbis antiquitas est, ut 1500. amplius An. ante natum Christum condita fuerit. Hinc etiam inter alios prisci Latii populos connumerata fuit, Liv. l. 2. c. 19. Praeneste ab Latinis ad Romanos descivit. Amplam tenuisseditionem, patet ex eiusdem Livii l. 6. c. 29. Octo praeterea oppida erant sub ditione Praenestinorum. Ad ea circumlatum bellum. Coloniam postea factam Romanorum ex Cicer. Catilinariâ Primâ, patet: Quid cum te Praeneste, inquit, occupaturum nocturnô impetu esse consideres; sensistine, illam coloniam meô iussu, meispraesidiis, custodiis, vigiliisque esse munitam? Sed municipium etiam fuisse, testantur lapides antiqui; tum Florus atque Festus: quorum ille, l. 3. c. 21. extr. quod est de bello Civili Mariano: Positis singulorum hominum fere poenis municipia Italiae splendidissima sub hastâ venierunt, Spoletium, Interamnium, Praeneste,

Florentia. ut vero Florus, inter splendidissimas Italiae urbes, Praeneste computat, ita Appian. Civil. l. 1. inter opulentissimas; eandem cum Floro historiam narrans de bello Mariano: πὀλιν, inquit, διήρπαζε πολυχρήματον εν ταῖς μάλιςτα τότε οὖςθαν, οὐδε μὴν δὴ καὶ Πραίνεςτος Εἱάλω. At nihil pene aeque celebre fuit Praeneste, ac Fortunae

Primigeniae in innumeris fere lapidibus cognominatae templum. Unde Statius, loc. cit. sacrum vocat. Et Silius, l. 8. v. 366.

———— ———— Sarcisque dicatum

Fortunae Praeneste iugis. ————

Lucanus, l. 2. v. 194.

———— Vidit Fortuna colonos

Praenestina, suos cunctos simul ense recisos.

Vide Cluver. Ital. Ant. l. 3. p. 933. Nic. Lloydius. Baudrando haec urbs Latii olim, hodie Campaniae Romanae et ditionis Pontific. intra montes; Palestrina, 21. mill. pass. a Roma in Ortum aestivum, seu 170. stadiis inter Tibur, a quo in Eurum 12. mill. pass. abest et Anagniam. Olim tum sum mo in iugo montis assurgebat, et ubi hodie arx incolitur, tum ad radices ipsius montis, ubi Cryptarum et parietinarum veterum plurima imonumenta sub aede Fortunae, quae montis in clivo constructa, gradatim opere ambitiosissimô assurgebat. Sed antiqua illa civitas a Bonifacio VIII. diruta, et in valle reaedificata fuit. sita est prope Veresim fluv. estque Episcopatus, uni ex 6. antiquioribus Cardinalib. tribui solitus. Vide Ioseph, Mariam Suaresium, Episcop. Vasionensem, de antiq. Praen. Coeterum, fuisse Fortunae Praenestinae, templum pulchritudine celebre docet Schol. Iuunalis, Sat. 14. v. 90. Apud Praeneste et Fortunae et Herculis haebent aedes: aut certe, quod in Capitolio post aedem Dianae et Iovis, secundam de miraculo operis habent gloriam Forutnae atque Herculis aedes. Fortunae apud Praeneste aedem pulcherrimam ferunt fuisse. Delubrum eius lithostrotô parvulis satis crustis Sullam stravisse, novô tum temporis inventô, auctor est Plin. l. 36. c. 25. Cuius generis mirandum opus Ventiis, ad D. Marci, omnem Romanorum industriam superare videtur, Mosaicum vocant. Fuêre autem inprimis celebres Praenestinae Sortes, unde de Domitiano Sueton. c. 15. Praenestina, inquit, Fortuna, totô Imperii spatiô annum novum commendanti, laetam eandemque semper sortem dare assueta, extremo tristissimam reddidit. Sed praeter Fortunam, non aliô magis quam Praenestina olim nomine inclitam, Herculem ibidem fuisse cultum, iam diximus: quod ideo forte factum, ut fortitudo casibus coniuncta cerneretur. Hinc et Iuvenalis, ibid. v. 90.

——— Vincens Fortunae aut Herculis aedem.

Papinius quoque Statius, l. 1. Sylv. 3. v. 79.

Quod ni templa darent alias Tirynthia sortes,

Et Praenestinae poterant migrare sorores.

Imo et Iovem Imperatorem apud eosdem fuisse in veneratione, antiquis temporibus legimus. Sed eius simulacrum T. Quinctius Praeneste in deditionem acceptô, Romam devectum in Capitolium tulit, dedicavitque inter cellam Iovis et Minervae, tabulâ sub eo fixâ, quae esset monumentum rerum gestarum. Fuit autem haec fere tabulae Inscr. Iuppiter atque Divi omnes hoc dederunt, ut T. Quinctius Dictator oppida novem caperet etc. Liv. in Hist. an. 276. Onuphrius quoque Aedem in Capitolio eidem exstructam fuisse putat, cum fragmenta illa in tabulis Capitolinis Accus. et t. dedicavit, sic legi vult: Aedem Iov. Imperatoris. qui. Praeneste. Romam. actus, est. in. Capitolio. T. Quinctius. T. fil. n. Cincinatus. Imp. dedicavit.